Με την ευκαιρία της ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΗΜΕΡΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ 2016
Αύρα Κυριοπούλου Πρόεδρος Συλλόγου Ελλήνων Πολεοδόμων Χωροτακτών
Η Σημερινή μέρα 8η Νοεμβρίου είναι αφιερωμένη στην Παγκόσμια Ημέρα Πολεοδομίας – Χωροταξίας, για να υπενθυμίζει τη συνεισφορά του επιστημονικού πεδίου του χωρικού σχεδιασμού (πολεοδομικού και χωροταξικού) στην αειφόρο, ισόρροπη, χωρική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας, με κοινωνική συνοχή.
Ο ΣΕΠΟΧ θέλοντας και πάλι να ανανεώσει τη δυναμική της, αφιερώνει φέτος την ημέρα αυτή, στο πολύ σημαντικό θέμα της «Τοπικής Δημοκρατίας στο Χωρικό Σχεδιασμό», με σκοπό την εμβάθυνση των Συμμετοχικών Διαδικασιών, σ’ αυτόν.
Η ανάγκη ενίσχυσης των συμμετοχικών διαδικασιών φαίνεται πλέον να αποτελεί κοινά αποδεκτή διαπίστωση και αναγκαία προϋπόθεση για την υλοποίηση επιτυχημένων πολιτικών σε όλα τα επίπεδα.
Ο συμμετοχικός Χωρικός σχεδιασμός πρέπει να διαχειριστεί σύμφωνα με τις αρχές της αειφορίας και της δικαιοσύνης, τις συγκρούσεις με δυνάμεις συμφερόντων μικρών και μεγάλων που αφορούν στη χρήση του χώρου, ώστε να επιτευχτεί η «ισορροπημένη εξάσκηση της δύναμης», η οποία κατά τον Hebraken αποτελεί τη θεμελιώδη αξία και το κριτήριο για την ποιότητα του Χώρου.
Η εμβάθυνση της τοπικής δημοκρατίας με το συμμετοχικό χωρικό σχεδιασμό και με τους συμμετέχοντες να διαμορφώνουν σταδιακά τη διάθεση να συμβάλλουν σε πράξεις που υπηρετούν την έννοια της «κοινής ευημερίας», είναι δυνατό να οδηγήσει σε μεγαλύτερη και ουσιαστικότερη συμμετοχή των πολιτών, παράγοντα, επιτυχέστερης διακυβέρνησης μιας κοινότητας και πιθανά κατ’ επέκταση της χώρας.
Η προσέγγιση αυτή φαίνεται να αυξάνει και την πιθανότητα να υπάρξει συναινετική διευθέτηση των συγκρούσεων που είναι φυσικό να υπάρχουν στην κοινωνία. Υπάρχει όμως και η αντίθετη άποψη.
Ο τρόπος που υλοποιείται ο συμμετοχικός Χωρικός σχεδιασμός ποικίλλει ανά χώρα ανά περιοχή, ανά χρονικές περιόδους και διαφέρει ανάλογα με την κουλτούρα κάθε εποχής και κάθε τόπου, ενώ αποκτά το ουσιαστικό περιεχόμενό του κάθε φορά, ανάλογα με το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται.
Το θεσμικό πλαίσιο που κατοχυρώνει και καθορίζει τις συμμετοχικές διαδικασίες, είναι θεμελιώδους σημασίας και μπορεί να συμβάλλει υπό προϋποθέσεις, στη διαμόρφωση ενός ενεργού και ενημερωμένου πολίτη.
Η ισχύουσα νομοθεσία στη Χώρα μας, για τον πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό, εμπεριέχει συμμετοχικές διαδικασίες με διαφοροποίηση στα διάφορα επίπεδα Σχεδιασμού, συμπεριλαμβανομένης και της πρόσφατα θεσμοθετημένης (2010) διαβούλευσης.
Θα τόνιζα ιδιαίτερα τους δυο θεσµούς οι οποίοι σήµερα έχουν πλήρως αδρανοποιηθεί, ενώ είχαν ως σκοπό να ενεργοποιήσουν τους πολίτες σχετικά µε τα πολεοδομικά θέµατα της περιοχής τους:
Τους θεσµούς της Πολεοδοµικής Επιτροπής Γειτονιάς (άρθρο 30 του ν. 1337/83) και των Συνοικιακών Συμβουλίων με το ν. 1270/1982.
Δυστυχώς μέχρι σήμερα, δεν έχει γίνει συστηματική αποτίμηση της αποτελεσματικότητας και της συμβολής των θεσμοθετημένων Συμμετοχικών διαδικασιών, αλλά και των θεσμικών στοιχείων της «Συμμετοχικής Δημοκρατίας» που αυτές εισήγαγαν στην συνολική οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, πριν την πολύπλευρη κρίση. Εμπειρικά μόνο φαίνεται ότι έχουν συρρικνωθεί σε αντιπροσωπευτική συμμετοχή μέσω φορέων.
Είναι ακατάλληλο και ελλειμματικό το θεσμικό πλαίσιο που καθορίζει τις συμμετοχικές διαδικασίες;;;; ίσως ΝΑΙ ίσως ΟΧΙ, πρέπει να μελετηθεί.
Η Διακήρυξη του Ναυπλίου περιλαμβάνει σημαντικές κατευθυντήριες αρχές οι οποίες θα ήταν ευπρόσδεκτο να συμπληρωθούν στο θεσμικό μας πλαίσιο ενισχύοντας το.
Είναι όμως μόνο το θεσμικό μας πλαίσιο υπεύθυνο για τη συρρίκνωση των θεσμοθετημένων Συμμετοχικών διαδικασιών;;;;
Η βασική πρόκληση για την εποχή μας (κατά την προσωπική μου άποψη), είναι η εφαρμογή των θεσμοθετημένων Συμμετοχικών διαδικασιών;;;; έχοντας ως κύριο χαρακτηριστικό έναν ουσιαστικό διάλογο με σκοπό την «κοινή ευημερία».
Είναι αυτονόητο ότι η πληροφόρηση των πολιτών, αποτελεί το πρώτο βήμα για να εξασφαλιστεί η ουσιαστική συμμετοχή τους στον χωρικό σχεδιασμό. Η χρήση νέων τεχνολογιών, παρέχει νέες δυνατότητες, σ’ αυτό, αλλά δεν αρκεί.
Δεν αμφισβητείται βέβαια ούτε και ο ιδιαίτερος ρόλος που καλούνται να παίξουν οι τοπικές και περιφερειακές αρχές, δίνοντας έμφαση στη σημασία της συμμετοχής των πολιτών.
Όμως, στην πορεία των χρόνων, παρατηρείται η τάση αρκετοί συμμετέχοντες να εμπλέκονται στη διαδικασία, προσδοκώντας να μεγιστοποιήσουν τα δικά τους συμφέροντα χωρίς να επιδιώκουν την συναίνεση με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες.
Επιπλέον, επειδή τα τελευταία χρόνια, πριν και από την κρίση, η παρατηρούμενη τάση είναι η αποχή από τα κοινά και η διεκδίκηση συλλογικών αιτημάτων έχει παραχωρήσει την θέση της στην επιδίωξη ατοµικών στόχων, η επιδιωκόμενη συναίνεση σε συλλογικούς στόχους Δημοσίου συμφέροντος, καθίσταται δύσκολη.
Η διαδικασία επίτευξης της συναίνεσης και συνεννόησης μεταξύ των εμπλεκομένων αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα θέματα που απασχολούν την κάθε συμμετοχική διαδικασία και προϋποθέτει απαιτητικές διαδικασίες διαβούλευσης.
Είναι αναγκαίο λοιπόν η συμμετοχική διαδικασία να δημιουργεί αυτές τις συνθήκες που θα οδηγούν στην αλλαγή αυτών των αντιλήψεων.
Παρά το ότι η προσπάθεια για την «ενεργοποίηση των συμμετοχικών θεσµών», είναι πιθανό να φαίνεται ουτοπική, είναι απαραίτητο να σχηματιστούν οι αναγκαίες προϋποθέσεις για ένα ουσιαστικό διάλογο με σημαντική προστιθέμενη αξία, τόσο για τις κοινωνικές ομάδες (ευαισθητοποίηση, ωρίμανση, κινητοποίηση, εμπέδωση αισθήματος κοινωνικής ευθύνης κ.λπ.), όσο και για τα κέντρα λήψης αποφάσεων (ποιότητα αποφάσεων, διαφάνεια, αποτελεσματική εφαρμογή τους, κ.λπ.).
Διαγράφεται ήδη η τεράστια σημασία που αποκτά για το συμμετοχικό σχεδιασμό η διαδικασία, ο δρόμος που οδηγεί στο κοινά αποδεκτό αποτέλεσμα, την «κοινή ευημερία».
Ο δρόμος αυτός προϋποθέτει διαδικασίες πλουραλιστικής, πολυπολιτισμικής προσέγγισης, αξιοποιώντας σύγχρονες μορφές συμμετοχής με την ανάπτυξη δομημένων μεθοδολογικών εργαλείων, με τη χρήση των νέων τεχνολογιών και του διαδικτύου, αλλά και με παλαιότερες.
Ταυτόχρονα όμως είναι αναγκαίο οι πολίτες αλλά και οι εμπλεκόμενοι φορείς να αποκτήσουν ολοκληρωμένη ενημέρωση , ευαισθητοποίηση τόσο σε γενικότερο «θεωρητικό» πλαίσιο, όσο και σε πρακτικό καθημερινό, για την αξία της προσφοράς του χωρικού σχεδιασμού (πολεοδομικού, χωροταξικού, περιβαλλοντικού) στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης αλλά και για την αξία της κρισιμότητάς του στην οικονομική ανάπτυξης της χώρας.
Μέχρι σήμερα όμως η αξία του δεν έχει γίνει κατανοητή και δεν αναγνωρίζεται, από μεγάλο μέρος των πολιτών αλλά και των ιθυνόντων. Το αντίθετο μάλιστα, θεωρείται εμπόδιο στην ανάπτυξη, ενώ συχνά επικρατούν τα μικρά και μεγάλα συμφέροντα, που αντιτίθενται σε αυτόν και επηρεάζουν, τους μη πληροφορημένους πολίτες. (Δεν έχει γίνει αντιληπτή η αξία του στην οικονομική ανάπτυξης της χώρας, με την δυνατότητα του να θέσει τα θεμέλια για τη δημιουργία ενός δυναμικά σταθερού οικονομικού και κοινωνικού πλαισίου, όντας βασικό εργαλείο συντονισμού, όλων των παραγόντων μετασχηματισμού του χώρου, προϋπόθεση βελτίωσης της ποιότητας ζωής σε εθνικό, όπως επίσης και σε ατοµικό επίπεδο).
Αυτές οι αντιλήψεις, φαίνεται να είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες, μαζί φυσικά και με την γραφειοκρατία, της μη έγκρισης ακόμη πολλών χωρικών μελετών (π.χ. ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ) αλλά και της μη υλοποίησης, των ήδη εγκεκριμένων.
Στο πλαίσιο αυτό θεωρώ, ότι είναι αναγκαία η δημιουργία μιας διαρκούς εκστρατείας, για την ανάδειξη της αξίας του αειφόρου και συμμετοχικού χωρικού σχεδιασμού στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης , αλλά και για την ανάδειξη και ανάπτυξη της εγγενούς αξίας της υπευθυνότητας για τα ζητήματα της κοινότητας, τόσο των πολιτών όσο και όλων εκείνων που εμπλέκονται στις αποφάσεις για το Σχεδιασμό.
Πολλά μπορεί να σκεφτεί κανείς, στο πλαίσιο μιας «διαρκούς εκστρατείας», προγράμματα ευαισθητοποίησης και επιμόρφωσης, στους Δήμους, σεμινάρια από διάφορους φορείς πχ το ΕΚΔΑ, δημιουργία διαδραστικής πλατφόρμας, τηλεοπτικής καμπάνιας, έκδοση αντίστοιχων εγχειριδίων και πολλά άλλα, απαραίτητη είναι όμως και η πολιτική βούληση.
Από την UNECE, UNESCO προωθείται η «Στρατηγική για την Εκπαίδευση για την Αειφόρο ανάπτυξη» στην τυπική και άτυπη Εκπαίδευση, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η συμμετοχική μάθηση. Έχει δε ήδη διατυπωθεί (2011), σε επίπεδο επιτροπών εργασίας η αντίστοιχη Στρατηγική για την χώρα μας. Αναφέρεται ότι οι γνώσεις, οι αξίες και οι συμπεριφορές που θα πρέπει να έχουν οι πολίτες, ώστε να μπορούν να αναλάβουν ενεργό ρόλο σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, στην αντιμετώπιση και την επίλυση των προκλήσεων, μπορούν να αποκτηθούν μέσα από την Παγκόσμια Εκπαίδευση για το Δημοκρατικό Πολίτη και την Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη.
Θα μπορούσε άραγε η συμμετοχική προσέγγιση να αποτελέσει ένα εργαλείο για την αντιμετώπιση της μεγάλης πρόκλησης, της επανεκκίνησης της Αναπτυξιακής διαδικασίας.;;;;;;;;Αύρα Κυριοπούλου
Αρχιτέκτων Μηχ. Α.Π.Θ, Πολεοδόμος-Χωροτάκτης Μ.Δ.Ε.-ΕΜΠ
Φυσιογνώστρια-Γεωγράφος ΕΚΠΑ
8.11.2016
ΚΙΝΗΜΑ ΠΟΛΙΤΩΝ 